Συνομιλία με την Αλμπέρτα Τσοπανάκη

To Art Magazino έχει την χαρά και την τιμή να φιλοξενεί μία σπουδαία καλλιτέχνιδα, την ηθοποιό, συγγραφέα και σκηνοθέτη Αλμπέρτα Τσοπανάκη. Αφορμή η παράσταση «Φράνσις» που παρουσιάζεται αυτήν την περίοδο στο Θέατρο Παραμυθίας. Η Αλμπέρτα Τσοπανάκη συνομιλεί με τον Παναγιώτη Πετρόπουλο και τον Γιώργο Λιναρίτη σε μία εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη.

Καλησπέρα Αλμπέρτα, θα θέλαμε να μιλήσεις για την ηρωίδα που ενσαρκώνεις, την Φράνσις.

Καλησπέρα! Η Φράνσις είναι μία προσωπικότητα που για την εποχή της ήταν πολύ κραυγαλέα έλεγα, πολύ ιδιαίτερη. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή ήταν όλα πολύ συμβατικά και πολύ τακτοποιημένα, ειδικά δε στο Hollywood που υπηρετούσε η Φράνσις Φάρμερ. Δεν υπήρχαν περιθώρια για κάτι διαφορετικό που πρότεινε το star system τότε. Όλο αυτό την καθιστούσε απειθάρχητη, ιδιαίτερη, με λίγα λόγια την ξέρασε το σύστημα διότι αντιστάθηκε σε αυτό γιατί ήταν ένα άτομο σκεπτόμενο. Δεν υπήρχε περιθώριο εκείνη την εποχή και ήσουν στην λαιμητόμο εκ των προτέρων μόνο εάν σκεφτόσουν να πεις κάτι διαφορετικό, πόσο μάλλον όταν αυτή η γυναίκα το έκανε πράξη. Αυτό που ήθελε το υπηρέτησε, το πίστεψε, αγωνίστηκε για αυτό και το πλήρωσε βέβαια πολύ ακριβά. Την οδήγησαν σε ψυχιατρικά άσυλα, λένε ότι λοβοτομήθηκε, γεγονός που δεν έχει εξακριβωθεί εάν είναι αλήθεια. Αυτό όμως που είναι πέρα για πέρα αλήθεια είναι πως η Φράνσις υπέφερε τρομερά, πέρασε εξαιρετικά δύσκολες στιγμές στην ζωή της μέσα από επαναλαμβανόμενες νοσηλείες σε ψυχιατρεία, βιάστηκε εκτός από τον ψυχίατρο της και από μία σειρά νοσοκόμων όπως υπάρχουν μαρτυρίες και γεγονότα. Αντιστάθηκε στο σύστημα, ήταν πολύ γενναίας ψυχοσύνθεσης άνθρωπος, αντιστάθηκε με όλο της το είναι. Ήταν ένα σύμβολο μιας γυναίκας σε μία συγκεκριμένη εποχή για έναν αγώνα που ήταν άγνωστος τότε. Ακόμα και σήμερα είναι άγνωστος αυτός το τύπος γυναίκας στο Hollywood, δηλαδή της τόσο αντιδραστικής. Και τι σημαίνει αντιδραστική; Σημαίνει πως ήθελε δικαιοσύνη για όλους, για τους ανθρώπους, για τα ζώα. Αυτό το πλήρωσε με την ίδια της τη ζωή. Επιπλέον είχε τρομερά βιώματα σαν άνθρωπος και από την μητέρα της, δεν μπορούσε εύκολα να ξεφύγει από την μητριαρχία που την καθιστούσε υπό παρακολούθηση σε όλο το βίο της. Η μητέρα της ήταν και η καταστροφή της.

Ποιος ήταν ο λόγος που σε οδήγησε καταρχήν να αναζητήσεις αυτήν την ηρωίδα, να καταγράψεις την ιστορία της και να την ανεβάσεις στην σκηνή;

Είχα δει την ταινία μαθήτρια με την Τζέσικα Λάνγκ, μου είχε κάνει εντύπωση σαν έφηβη και κάποια στιγμή επειδή γράφω από πολύ μικρή ήθελα να προσεγγίσω αυτή την ηρωίδα. Ήταν θελκτική για μένα σαν συγγραφέας μία τέτοια προσωπικότητα. Δεν έβρισκα στην αρχή τον τρόπο να την προσεγγίσω γιατί θέλει μία ιδιαίτερη ωριμότητα αλλά και θέλει και το κατάλληλο timing να βρεθείς στον κατάλληλο χωροχρόνο. Μου άρεσε το ιδιαίτερο της προσωπικότητάς της, αυτή η αντιφατικότητα, αυτή η σκληρή αντιμετώπιση που είχε υποστεί και αυτή η αντίσταση που είχε μπροστά σε έναν ολόκληρο σύστημα. Στεκόταν μόνη μία γυναίκα και αντιστέκονταν. Με γοήτευσε αυτό το πράγμα. Είναι ηρωική γυναίκα η Φράνσις Φάρμερ. Επίσης μου άρεσε το γεγονός πως δεν βολεύτηκε ποτέ της παρόλο που ήταν μία διάσημη σταρ και από μία εύπορη οικογένεια. Αυτή πίστεψε σε μία άλλου είδους ιδεολογία, της συνείδησής της και της ψυχής της. Με γοήτευσε το πείσμα της, η μαχητικότητά της, η συνείδησή της, η ψυχούλα της.

Ποσό θεωρείς ότι είναι επίκαιρα τα μηνύματα που θέλει να περάσει η Φράνσις;

Εξαιρετικά επίκαιρα τα μηνύματα. Σε μία λοβοτομημένη εποχή, σε μία εποχή που όλα είναι κατευθυνόμενα, σε μία εποχή που η ανθρωπότητα βαδίζει από το κακό στο χειρότερο. Ο άνθρωπος έχει φτάσει σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο τεχνολογίας όπου στο τέλος θα είναι και η καταστροφή του. Έχει καταστρέψει τη φύση, τα ζώα, το νερό, τα πάντα! Υπάρχουν τόσες χιλιάδες μυαλά που θα έπρεπε να είχαν λυθεί καίρια προβλήματα. Κάθε εποχή έχει τους πολέμους της, έχει τους λοιμούς της, έχει τα ταμπού της, έχει τον ακραίο πλούτο, έχει τεράστιες καταχρήσεις από πολιτικούς και μία μερίδα του λαού. Το ίδιο επαναλαμβανόμενο μοτίβο! Θα έπρεπε στον 21ο αιώνα να είχαν λυθεί αυτά τα προβλήματα αντί να διαιωνίζονται. Είναι η μεγάλη κοροϊδία της ανθρωπότητας που επαναλαμβάνει σε κάθε αιώνα τις γνωστές και μη εξαιρετέες συνήθειες της. Θα το παρομοίαζα με τον μύθο της Λερναίας Ύδρας που της κόβεις ένα κεφάλι και φύτρωναν δέκα.

Άρα η Φράνσις είναι επίκαιρη!

Είναι εξαιρετικά επίκαιρη γιατί βιώνουμε την λοβοτομή, ο κάθε ένας από εμάς. Ο άνθρωπος εξυπηρετεί την καταναλωτική μανία του, που στην πραγματικότητα του είναι εντελώς άχρηστη! Πρέπει να σκέφτεται, να ερευνά, να ερωτεύεται, να είναι μέρος της φύσης. Όταν τα βάζεις με την φύση και προσπαθείς να βρεις διέξοδο σε άλλα πράγματα μάταια όλο αυτό γυρίζει μπούμερανγκ.

Ίσως και όλος αυτός ο καταναλωτισμός έχει σκοπό ακριβώς αυτό, να σε οδηγήσει προς τα εκεί και να μην σκέφτεσαι τα ουσιαστικά πράγματα.

Ακριβώς αυτό! Είναι τα πάντα το χρήμα, σε βάζουν σε μία καταναλωτική υστερία. Έχουμε πάρει λάθος δρόμο με λάθος πρότυπα.

Τι άλλο θα δούμε από το Θέατρο Παραμυθίας αυτή τη σεζόν;

Έχει ανέβει εκτός από την Φράνσις το έργο “Ο Τσέχωφ και εγώ” που σκηνοθετώ. Είναι επί της ουσίας ένα από τα δημοφιλέστερα μονόπρακτα του Τσέχωφ “Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού” σε συνδυασμό με το θεατρικό έργο του Θεοδόση Πελεγρίνη “Η Σταφίδα”. Έγραψα επίσης ένα μυθιστόρημα που λέγεται ο “Θεός του φόβου” το οποίο το έχω διασκευάσει σε θεατρικό έργο και θα ανέβει σύντομα στο Θέατρο Παραμυθίας.

Ο Θεός του φόβου που είναι ήδη βιβλίο, μίλησε μας λίγο για αυτό.

Ναι κυκλοφορεί ήδη. Αναφέρεται σε μία γυναίκα που δεν έχει παιδιά και η οποία δουλεύει σε ένα site ως δημοσιογράφος. Την στέλνουν να κάνει ένα ρεπορτάζ για τους μετανάστες σε ένα ναυάγιο. Εκεί διασώζεται ένα μωρό μαύρο, το απαγάγει και επειδή δεν έχει παιδιά της βγαίνει η χαμένη της μητρότητα. Στην προσπάθεια της να το φυγαδέψει αρχίζει να του διηγείται την ζωή μέσα από παραμύθια, τι θα αντιμετωπίσει. Είναι ένα έργο και σκληρό και αληθινό, τρυφερό και ευαίσθητο και σε βάζει σε σκέψεις για να αναθεωρήσεις πολλά πράγματα για τις ανθρώπινες αξίες.

Πότε γράφτηκε αυτό το έργο;

Αυτό το έργο το έγραψα την περίοδο που ήμασταν όλοι κλεισμένοι με τον κορωνοϊό. Είχα πάει στην Μάνη εκείνη την περίοδο του λοκ ντάουν, σε ένα πύργο που έχω από την μητέρα μου. Πάντα ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα και δεν έβρισκα ποτέ τον χρόνο. Και έτσι ήρθε η κατάλληλη ευκαιρία.

Τα θετικά της πανδημίας!

Τα θετικά της πανδημίας είναι ότι βγήκαν τα ζώα στους δρόμους, ότι καθάρισε το περιβάλλον. Μας έκανε να σκεφτούμε περισσότερο, να ανακαλύψουμε τους εαυτούς μας.

Γνώρισες καλύτερα την Αλμπέρτα;

Πολύ καλύτερα! Γνώρισα κάτι που δεν το συνειδητοποιούσα. Ότι η ανθρώπινη ζωή είναι προσωρινή. Είμαι ευγνώμων που το γνώρισα. Είδα τον άνθρωπο στις πραγματικές του διαστάσεις που είναι περαστικός σε διάφορες φάσεις της ζωής του και για περιορισμένο χρονικό διάστημα, δηλαδή για στιγμές. Νομίζουμε ότι είμαστε αθάνατοι, αυτή η ψευδαίσθηση είναι καλή γιατί δεν συνειδητοποιούμε την ημερομηνία λήξης μας.

Θα θέλαμε να σε ρωτήσουμε Αλμπέρτα για κάτι πολύ επίκαιρο και αφορά το Προεδρικό Διάταγμα που εξισώνει τα πτυχία των δραματικών σχολών με εκείνα των απολυτήριων λυκείου. Ποια είναι η άποψή σου για αυτό;

Ψάχνουμε για πτυχία, για σχολές, για εξίσωση, χωρίς να έχει ποτέ λυθεί η ζήτημα του τι τελικά αντιπροσωπεύει στην Ελλάδα ο καλλιτέχνης. Ο καλλιτέχνης δεν βγαίνει οικονομικά, στην πραγματικότητα ο καλλιτέχνης είναι ένα χόμπι, με ό,τι συνεπάγεται… Επομένως το Προεδρικό διάταγμα μου φαντάζει κάπως κωμικό. Δυστυχώς οι έλληνες ηθοποιοί στην χώρα μας πιστεύω ακράδαντα ότι δεν μπορούν να τύχουν ούτε σωστής αξιολόγησης, ούτε σωστής αντιμετώπισης από την πολιτεία. Το Υπουργείο Πολιτισμού θα έπρεπε κατά την γνώμη μου πριν διανέμει το μικρό κεφάλαιο που διαθέτει για τις επιχορηγήσεις των θεατρικών παραγωγών να φροντίσει προηγουμένως να έχει επιτροπές που να γνωρίζουν την πορεία του κάθε θεατρικού χώρουν και να αξιολογούν δια ζώσης τις παραγωγές. Ενώ στην πραγματικότητα συμβαίνει το εντελώς αντίστροφο.

Θα θέλαμε να μας πεις και ποια είναι η άποψή σου για το κίνημα metoo που υπάρχει το τελευταίο διάστημα στον καλλιτεχνικό χώρο.

Πιστεύω ακράδαντα στην ελεύθερη έκφραση και στην ελεύθερη βούληση με ό,τι αυτό συνεπάγεται και ό,τι ακολουθεί. Επειδή είμαι σε σωματεία πολιτιστικά. Είμαι στην Εταιρία Σκηνοθετών και στην Ένωση Ελλήνων Σεναριογράφων, ο συνδικαλισμός αρχίζει να φθίνει… Πολλά θέατρα έχουν ήδη κλείσει μην μπορώντας να ανταπεξέλθουν στις οικονομικές απαιτήσεις τους, άλλα οδεύουν προς τα εκεί. Από την άλλη οι γνωστές σκηνές που κάνουν παραγωγές με μεγάλα κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορούν να καλύψουν τον βιοπορισμό των καλλιτεχνών αφού πια όλα γίνονται εν ήδη φεστιβάλ, δηλαδή ελάχιστες παραστάσεις στην πραγματικότητα και επί της ουσίας θυμίζει εορταστικά πυροτεχνήματα.

Αλμπέρτα θα θέλαμε να μας πεις πως γεμίζεις το 24ώρο σου, τι σου αρέσει να κάνεις, τι κάνεις τον ελεύθερό σου χρόνο;

Τον ελεύθερο χρόνο μου, που μακάρι να έχω ελεύθερο χρόνο, γράφω ασταμάτητα, έτσι και αλλιώς αν το γνωρίζετε γράφω από παιδί. Και είμαι πέρα απ’ ό,τι πιστεύει ο κόσμος ή κάποιοι φίλοι μου, ένα πολύ μοναχικό άτομο που βιώνει πράγματα μέσα από την φαντασία μου και όχι από την πραγματικότητα. Σε κάποια σύννεφα ταξιδεύω… Επειδή με ρωτήσατε τι μου αρέσει να κάνω. Μου αρέσει να παρατηρώ τους ανθρώπους, μου αρέσει να παρατηρώ τις αντιδράσεις των ζώων. Ο,τιδήποτε έχει σχέση με την ζωή και ό,τι αυτό την περιβάλλει εμένα με γοητεύει. Αγαπώ ιδιαίτερα την θάλασσα και το κολύμπι.

Τέλος, Αλμπέρτα, θα θέλαμε να μας μιλήσεις για την διαδρομή σου στο Θέατρο Παραμυθίας που έχει κλείσει τα 25 χρόνια λειτουργίας του.

Ξεκίνησα να κάνω θέατρο σε μία περιοχή που ήταν αρκετά υποβαθμισμένη. Δεν υπήρχε τίποτα μόνο ένα καφενείο στην γωνία και τίποτα άλλο. Υπήρχαν πάρα πολλές μειονότητες, το θέατρο δεν το γνώριζαν καν. Από την πρώτη χρονιά που έγινε το θέατρο, μάλιστα λεγόταν “Φανάρι” πήγε εξαιρετικά καλά. Μετά δημιούργησα ένα πρωτοποριακό και πειραματικό θέατρο νέων. Έχουν περάσει πάρα πολλές θεατρικές ομάδες από αυτό το θέατρο και πάρα πολλοί νέοι ηθοποιοί, γιατί αγαπούσα και αγαπώ πάντα τους νέους καθώς επίσης και καταξιωμένοι συνάδελφοι. Πολλοί από αυτούς τους νέους ηθοποιούς που πρωτοξεκίνησαν στο Θέατρο Παραμυθίας είναι πια πολύ γνωστοί στο ευρύ κοινό και ονόματα. Έχω κάνει μία πολύ ωραία διαδρομή όλα αυτά τα χρόνια που με γεμίζει, πολύ δύσκολη, έχω ξοδέψει πολλά από το χρόνο μου, την περιούσια μου, αλλά έχω εισπράξει απίστευτα πράγματα που με έχουν κάνει καλύτερο άνθρωπο, πιο ολοκληρωμένο και συνεχίζω. Αν με ρωτήσεις εάν θα το ξαναέκανα θα σου απαντούσα ναι, θα το ξαναέκανα και θα ξαναέκανα ακριβώς τα ίδια πράγματα, τα ίδια λάθη, την ίδια διαδρομή γιατί δεν βάζω και μυαλό.

Πες μας Αλμπέρτα μία ευχή για το 2023 και τι εύχεσαι στους νέους ηθοποιούς.

Θα ξεκινήσω με τους νέους ηθοποιούς, τους εύχομαι να βρουν μία καλή δουλειά για να μπορούν να κάνουν τέχνη γιατί δυστυχώς από την τέχνη και ειδικά σήμερα δεν μπορείς να επιβιώσεις. Οι παραστάσεις πια είναι μία με δύο φορές την εβδομάδα. Επομένως ένας ηθοποιός για να μπορέσει να ζήσει από το θέατρο θα πρέπει να παίζει σε πέντε παραστάσεις πράγμα που είναι πολύ δύσκολο όπως καταλαβαίνετε να γίνει αλλά και ερμηνευτικά γιατί δεν μπορεί να αφιερωθεί σε έναν ρόλο και επιπλέον δεν υπάρχουν αμοιβές. Δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα. Η τέχνη δεν έχει χρήματα, όμως έχει δρόμους που δεν τους βρίσκεις πουθενά, είναι κυρίως ψυχοθεραπευτική.

Τώρα για την νέα χρονιά, να μην ξανακλειστούμε και να μην μας βομβαρδίσουν με τόσες ασθένειες που ανακαλύπτονται συνεχώς. Γιατί μόλις τελειώσει ο τουρισμός καήκαμε, θα γεννηθούν ασθένειες. Όσο είναι ο τουρίστας στην Ακρόπολη, στον Παρθενώνα και στον Εθνικό κήπο δεν υπάρχουν ασθένειες. Οπότε εύχομαι να συνεχίσει ο τουρισμός όλο τον χρόνο.

Αλμπέρτα μου σε ευχαριστούμε πολύ!

Και εγώ σας ευχαριστώ Παναγιώτη και Γιώργο!

Photo © Αντώνης Στελιανέσης

Επιμέλεια Παναγιώτης Πετρόπουλος / Γιώργος Λιναρίτης

© Art Magazino / 2023

Λίγα λόγια για την παράσταση

Ο επαναστατικός και αντισυμβατικός χαρακτήρας της ηθοποιού Φράνσις που αντιδρά σε ό,τι θεωρεί κατεστημένο, θα την οδηγήσει, με την επιμονή της μητέρας της, σε ψυχιατρικό άσυλο όπου θα πέσει θύμα βιασμού και κακοποίησης με ακραία κατάληξη τη λοβοτομή.

Η παράσταση είναι εμπνευσμένη από τη ζωή της Αμερικανίδας ηθοποιού Φράνσις Φάρμερ και αποτελεί μια καταγγελία για το σύστημα και τις σχέσεις που χειραγωγούν τον άνθρωπο. Η ηρωίδα του έργου, αντιφατική με ταλαιπωρημένο ψυχισμό, καταγγέλλει το σύστημα αυτό θεωρώντας το υπεύθυνο για τα ανθρώπινα δεινά.

Το κείμενο της παράστασης έγραψε η Αλμπέρτα Τσοπανάκη, η οποία υποδύεται την Φράνσις και συνυπογράφει τη σκηνοθεσία μαζί με τη Μαρία Θωμαδάκη. Στους ρόλους οι Θεοδόσης Πελεγρίνης, Θησέας Χριστοφόρου, Χρήστος Βεργής και η Άννυ Λούλου στο ρόλο της κας Μίλερ.

Αντισυμβατική καλλονή του Χόλυγουντ, η Φράνσις είναι αποφασισμένη να γίνει ηθοποιός με τον δικό της τρόπο. Αρνείται να ακολουθήσει το Χολιγουντιανό πρότυπο, απέχει από ανούσιες εκδηλώσεις δημοσιότητας, επιμένει να βγαίνει στη σκηνή χωρίς μακιγιάζ. Παράλληλα, η μητέρα της στερεί από την Φράνσις το δικαίωμα να επιλέξει η ίδια τον τρόπο ζωής. Η προσπάθεια της Φράνσις να υπάρξει σαν ηθοποιός και καλλιτέχνιδα σε συνδυασμό με τις έντονες πιέσεις της μητέρας της, την οδηγούν σε νευρικό κλονισμό. Οδηγείται βίαια σε ψυχιατρικά άσυλα για “θεραπεία”, όπου βιάζεται και τελικά λοβοτομείται.

Η Φράνσις αντιστάθηκε στην κοινωνία που έχει δομηθεί πάνω σε πρότυπα καταναλωτισμού και καθωσπρεπισμού, ενώ οι ιδέες και οι πεποιθήσεις της την τοποθέτησαν στο περιθώριο του Χόλυγουντ.

Υπενθυμίζεται ότι η ζωή της Φράνσις Φάρμερ παρουσιάστηκε στην ταινία «Φράνσις, μια Αδέσμευτη Γυναίκα» (πρωτότυπος τίτλος Frances, 1982) σε σκηνοθεσία Γκρεμ Κλίφορντ, με την Τζέσικα Λανγκ στο ρόλο της τραγικής ηθοποιού.

«Πρώτα δημιουργούν τους ενόχους. Στη συνέχεια τους υποδεικνύουν. Αυτός! Αυτός! Αυτός! Τους οδηγούν στους εφευρέτες του κολάσιμου αμαρτήματος. Στους εγκέφαλους της σύλληψης του παραλόγου. Αυτοί είναι πάντα οι ίδιοι. Είναι εκείνοι οι τύποι που συνηθίζουν να μιλάμε με λόγια διφορούμενα. Ήξεις αφίξεις. Φοράνε την ίδια στολή, την ίδια μάσκα, που κρύβει τη φρίκη της υποτέλειας. Τα όπλα τους είναι ένα κόκαλο, που κρατάει ο καθένας από δαύτους στο χέρι του και επιδεικτικά σε προκαλεί να γονατίσεις και να το γλύψεις. Οι επινοητές της φίμωσης είναι κάτι μπαμπούλες με άχρωμα χαρακτηριστικά. Οι ψιθυριστές του φόβου είναι κάτι ντενεκεδένιες σειρήνες, που σέρνονται πίσω από ουρές τρωκτικών.» Απόσπασμα του θεατρικού έργου «Φράνσις» (Εκδ. Θεατροσκόπιο)

Ταυτότητα της παράστασης

Συγγραφέας: Αλμπέρτα Τσοπανάκη
Σκηνοθεσία: Μαρίκα Θωμαδάκη – Αλμπέρτα Τσοπανακη
Σκηνικά – Φωτιστικοί σχεδιασμοί: Πάολα Γερολυμάτου
Κουστούμια: Μάγδα Καλορίτη
Εικαστική επιμέλεια/video art: Τάκις Μελίδης
Βοηθός σκηνοθέτη: Λύσανδρος Βασιλακόπουλος
Video Παράστασης: Διονύσης Λυκιαρδόπουλος
Φωτογραφίες: Αντώνης Στελιανέσης